Otzi de gletsjermummie

Dit is Ötzi, ik heb hem deze zomer ontmoet in het Südtiroler Archäologiemuseum van Bolzano. Ötzi heeft toen zo’n grote indruk op mij gemaakt, dat ik er in de klas wou over vertellen. De mummie is 5.300 jaar oud. Ötzi leefde tijdens de jonge steentijd. Jullie vinden hem vast eng. Maar dat is hij niet. Heel wat wetenschappers hebben hem onderzocht, want hij heeft heel wat te vertellen over de mensen die 5.300 jaar geleden in Zuid-Tirol leefden.

1 Wat is een mummie?

Wij kennen vooral de Egyptische mummies. De oude Egyptenaren geloofden dat de ziel van een mens na zijn dood voortleeft en elke nacht in het lichaam terugkeert. Daarom bewerkten ze de lichamen en vervolgens werden ze ingewikkeld en in een kist gelegd. Maar ik ga het hebben over een andere soort mummie. Een mummie waar de natuur voor het bewaarproces zorgt en het lichaam vriesdroogt: de gletsjermummie.

2. Een belangrijke ontdekking in de Ötztaler Alpen

Ötztal op de Italiaans- Oostenrijkse grens:

Op 19 september 1991 vonden twee wandelaars, Helmut Simon en zijn vrouw Erika het lichaam van een man. Bij het lichaam lagen een berguitrusting en delen van zijn kleding.

Helmut en Erika dachten dat het een bergbeklimmer was die tien of twintig jaar geleden verongelukt was. Maar dat was niet zo ! Wetenschappers ontdekten dat het om een gevriesdroogde mummie ging van ongeveer 5300 jaar oud. Zij hebben hem Ötzi gedoopt, omdat hij gevonden werd in de Ötztaler Alpen, op Italiaans grondgebied.

3. Hoe zag Ötzi eruit en wat was zijn uitrusting voor de bergen?

Wat Ötzi zo belangrijk maakt is, dat zijn uitrusting ons veel over het leven in de jonge steentijd vertelt. Ötzi was zeer goed uitgerust om een hele tijd in de bergen door te brengen.

a.Kledij

Ötzi was voornamelijk gekleed in leer en met rook gelooide vellen (hij droeg niets dat geweven was) .Alle kledingstukken waren zorgvuldig genaaid met pezen en plantenvezels. Om zich te beschermen tegen de regen droeg hij een schoudermantel van gras.

een muts van berenvel

grasmantel

beenwarmers in geitenleer + jarretelles en eco-ondergoed: uit zacht geitenleer

knielange mantel van geitenvel (de mouwen zijn niet bewaard)

schoeisel

inwendige schoen: grasnet opgestopt met hooi als bescherming tegen de kou + buitenschoen uit stevig hertenleer met zool van berenvel

b. Bagage en gereedschap

Om te overleven had Ötzi een heleboel bruikbare voorwerpen bij: de kostbaarste droeg hij in een lederen heuptasje: een tondelzwam om vuur te maken, vuurstenen boortje, benen priem (om gaatjes te maken), drie vuurstenen werktuigen).

 

een koperen bijl, vastgezet in knievormige houten steel (taxushout = hard hout) met leren riempjes. Het is de vorm van de bijl die de ouderdom van de mummie verklapte. (stuk stam met tak die in een rechte hoek groeit)

vuursteendolk + dolkschede

drukstaafje : zag eruit als een potlood ,(12 cm) met stift van 4 mm om werktuigen te scherpen

grasnet om op vogelvangst te gaan

boog

Frame rugzak, van de rugzak zelf blijft niets over

Moderne rugzakken worden nog volgens dit principe gemaakt.

doosje uit berkenschors (zie links) hierin vervoerde hij gloeiende houtskoolbrokjes, zo moest hij bij vochtig weer niet telkens nieuw vuur maken.

tondelzwammen om vuur te maken. Tondelzammen branden als een fakkel.

c. verbandkist

 

Wie de bergen intrekt kan niet zonder “rugzak-apotheek”: het enige geneesmiddel dat ötzi bij zich had, waren twee kogelronde stukken berkenzwam aan een touwtje.
Berkenzwam heeft onder andere een bloedstelpende en ontsmettende werking.

4.Wie was Ötzi?

Ötzi was een man van ongeveer 45 jaar. Dat was oud in die tijd.Hij was ongeveer 1 meter 60 lang en hij woog 40 kilo. Men weet wat voor kleding hij droeg. Hij was zeker niet arm:

• hij was goed gekleed
• hij had een goede wapenuitrusting + werktuigen

Men weet aan welke kwalen hij leed: reuma (de tatoeages waren waarschijnlijk een schimmelinfectie en hij had wormen in zijn darmen (dus had hij buikpijn).

1.Was hij een jager?

Jagen deed hij alvast om te overleven. Hij had een boog en pijlenkoker met pijlen, een net om vogels en hazen te vangen…
Ötzi droeg een berenmuts. Vermoedelijk heeft hij die beer zelf geschoten.

2.Was hij een leider?

Ötzi had een koperen bijl. Alleen krijgers en dorpshoofden hadden toen zulke waardevolle voorwerpen.

3. Was hij een handelaar?

In die tijd deed men aan ruilhandel (vb. een vel voor een mes) Wat wou hij dan verkopen? Hij had echter alleen zijn uitrusting bij.

4. Ötzi kan ook een herder geweest zijn.

In het achterste gedeelte van Ötztal werden de almen toen al als weiden gebruikt. Ötzi was goed uitgerust om lang in de bergen te verblijven. Maar er zijn op zijn kleren geen honden-, geiten- of of schapenharen op zijn kleren gevonden.

We weten dus niet wat Ötzi was. Wat we wel weten is dat hij heel veel kon: Hij kon wapens en werktuigen maken, jagen en kleren herstellen en hiervoor koos hij het geschikte materiaal.

5. Hoe stierf Ötzi?

 

Eerst dacht men dat Ötzi was verongelukt of van uitputting was gestorven. Later ontdekte men dat hij verschillende wonden had opgelopen:

• een gat in het hoofd scheen achteraf een brandwond te zijn (de dunne laag ijs op de schedel werkte als vergrootglas, en daardoor heeft de zon de schedel verbrand)
• hij snijwonden aan zijn hand
• gebroken ribben
• bij röntgenopnamen ontdekte men dat een pijlpunt zijn linker schouderblad had doorboord en was in zijn borstkas terechtgekomen. Ötzi is doodgebloed.

Ötzi is dus een gewelddadige dood gestorven. Waarschijnlijk tijdens een gevecht. Hij had zijn mes nog vast toen men hem vond. Was het moord? Men heeft bloedresten (DNA) van vier verschillende mensen gevonden op wapens en kleding. Ötzi werd langs achter geschoten.

6.Opgravingen in het ijs

 

De berging van Ötzi heeft lang geduurd. Archeologen hebben eerst 600 ton sneeuw moeten ruimen. Voor het fijne werk gebruikte men een haardroger. Men gebruikte fijne filters om huiddelen; spiervezels en een vingernagel uit te filteren.

7.Een woordje uitleg over de ontdekker: Helmut Simon

Helmut Simon en zijn vrouw Erika vonden, in de herfst van 1991, in een gletsjer het gemummificeerde lichaam van een man. Hij werd Ötzi gedoopt naar de naam van de Noord-Italiaanse vallei Ötztal waar hij is gevonden.

De 67-jarige Helmut Simon werd sinds vrijdag 15 oktober vermist. Hij maakte die dag een wandeling in de Alpen. Zijn vrouw alarmeerde de politie toen hij niet terugkeerde van deze bergtocht.

Blijkbaar onderging hij hetzelfde lot als Ötzi. Een week na zijn verdwijning, werd het lichaam van Helmut Simon in de omgeving van de Gamskarkogel in de omgeving van Dorfgastein teruggevonden onderaan een 45 graden steile met rotsblokken bezaaide grashelling. Het lichaam vertoonde typische valverwondingen,men veronderstelt dat Helmut Simon op de grashelling uitgegleden is.

8.Wat als je Ötzi ook eens een bezoekje wil brengen?

De goed geconserveerde gletsjermummie ligt in het Archeologisch Museum van Zuid-Tirol in de Italiaanse stad Bolzano. Ötzi is dè publiekstrekker, want hij lokt jaarlijks meer dan 300.000 bezoekers naar het museum.

9. Bronnen:

• De gletsjermummie, Gudrun Sulzenbacher, Het Bronzen Huis.
• Oetzi’s Homepage
• Ötzi had ruzie, Noorderlicht nieuws.
• Ontdekker van Ötzi valt te pletter, De Zondag
• De ontdekking van Helmut Simon